Tập tục “lại mặt” vào ngày thứ ba sau khi thành thân là truyền thống phổ biến trong dân gian Đại Lịch triều. Ngày cưới không tính, mà bắt đầu tính từ sáng hôm sau, khi tân nương (hoặc người ở rể) dâng trà ra mắt cha nương chồng. Từ đó, đếm ba ngày sẽ tới lễ “lại mặt” — người con dâu hoặc người ở rể trở về nhà mẹ đẻ, thăm hỏi, tạ ơn sinh thành. Và hôm nay — đúng là ngày thứ ba đó.

“Chu Chu, ngươi còn chưa giặt xong đâu!” Hạnh ca nhi hờn dỗi gọi với theo, không hiểu sao người đang giặt đồ ngon lành lại ôm thau chạy đi.

Lê Chu Chu bưng bồn quần áo, không quay đầu lại, chỉ đáp: “Ta trưa sẽ quay lại.” Bước chân vừa nhanh vừa dài, thoáng chốc đã đi xa.

Hạnh ca nhi đứng nhìn bóng lưng kia khuất dần, lẩm bẩm: “Gấp cái gì chứ, giờ còn sớm mà…” Rồi lại nhớ đến chuyện ban nãy mình vừa nhắc tới lễ lại mặt. Không lẽ Chu Chu thật sự để bụng chuyện đó?

Rõ ràng lúc nói ra, Chu Chu còn đang thản nhiên giặt đồ, vậy mà chỉ một lát sau đã xách thau bỏ chạy.

Về đến nhà, Lê Chu Chu đi thẳng vào sân. Tới cửa, cậu mới bước chậm lại, nhẹ tay đẩy cổng, đặt thau quần áo lên bậc thềm. Sau đó bước vào bếp, mở tủ lấy ra một chiếc bình sành, dùng giấy dầu bọc lại. Trong bình còn ít mứt hạt dưa và đồ khô, là phần dư lại từ lễ cưới hôm trước.

Bọc xong, Chu Chu nhẹ tay đặt lại vào chỗ cũ, rồi cầm gói hàng khô đó bước ra ngoài. Biết tướng công đang đọc sách trong phòng, cậu không làm ồn, lặng lẽ rời khỏi cổng, rẽ sang nhà Vương thẩm ở sát vách.

Tây Bình thôn có khoảng trăm hộ dân, trong đó ba họ Lê, Vương, Trương là đông nhất. Vương thẩm vốn là người tốt bụng, khi Lê Chu Chu còn nhỏ, không có sức, bà từng giúp đỡ không ít — việc nặng nhọc đều đỡ một tay, còn dạy Chu Chu khâu chăn, làm giày.

Khi ấy, Lê Chu Chu cùng phụ thân Lê Đại sống trong một căn nhà tranh mục nát, không bếp, nấu cơm bằng bếp đất ngoài sân. Sau này, Lê Đại từng bước đổi từ một gian nhà tranh thành hai gian nhà đất, rồi dần thành ba gian nhà gạch lợp ngói như hiện tại. Nhưng không biết từ khi nào, Vương thẩm lại trở nên xa cách với nhà họ Lê.

Nhà Vương gia không có tường bao, chỉ có một mặt giáp với tường nhà Lê là xây gạch. Các phía còn lại đều trống, không có cổng sân, nên nhìn từ ngoài có thể thấy rõ ruộng rau trong sân, ba gian nhà chính phía sau nằm trên nền đất đỏ, mái nhà lợp ngói trộn cỏ khô. Cạnh đó là nhà bếp được dựng bằng tranh tre.

Vương thẩm có ba con: con cả mới thành thân năm trước, con trai thứ hai mười hai tuổi, con gái út mới bốn tuổi. Cả nhà chen chúc ngủ trong ba gian nhà chính, sống chật vật. Vương thẩm ngày thường tiết kiệm, tính toán chi li cũng là do hoàn cảnh — con cái càng lớn càng tốn kém, vài năm nữa không cưới vợ được cho thằng thứ hai thì nhà cũng chẳng ở yên. Xây thêm nhà thì lại càng tốn tiền, mọi thứ đều phải cân nhắc.

“Mẹ, Chu Chu ca tới kìa.”

Vương thẩm nghe con gái gọi thì từ bếp bước ra, vừa thấy Lê Chu Chu liền quay sang nói với con gái nhỏ: “Linh Linh, sau này phải sửa miệng gọi là A Thúc rồi.”

Ca nhi đã thành thân, những đứa trẻ còn nhỏ trong làng sẽ gọi họ là A Thúc, thay vì gọi theo lối cũ. Lê Chu Chu mỉm cười, khẽ cúi đầu chào Vương thẩm rồi đưa gói giấy dầu trong tay ra: “Vương thẩm, hôm nay con qua là muốn hỏi... lần ‘lại mặt’ sắp tới, nên mang theo những gì ạ?”

Vương thẩm sững người một lúc, mới sực nhớ ra: “Trời ơi, con coi cái đầu óc ta này! Hôm nay là ngày thứ ba sau thành thân rồi... Con là chiêu tế, đương nhiên hôm nay chính là ngày ‘lại mặt’!”

Lê Chu Chu nhân lúc bà còn đang bất ngờ, đã nhét gói giấy dầu vào tay Linh Linh, cười nói: “Chỉ là ít hạt dưa đậu phộng còn lại sau tiệc cưới thôi ạ, không đáng bao nhiêu tiền, Vương thẩm cứ nhận cho con vui.”

Vương thẩm ngoài miệng tuy nói: “Con khách sáo làm gì, chỉ cần ghé thăm là được, mang đồ chi nữa…” Nhưng nét mặt lại tươi cười, không từ chối nữa, bảo con gái mang vào nhà cất, rồi vừa làm vừa nói: “Hồi đó con trai lớn nhà ta cưới vợ, ngày lại mặt cũng mang ba thứ: thịt, đường và rượu. Những thứ ấy là không thể thiếu, nhưng mà giờ con đi chắc không kịp rồi, lễ lại mặt phải đi từ sáng sớm mới đúng.”

Thấy Lê Chu Chu có vẻ áy náy, bà trấn an: “Thôi cũng không sao, người nhà nếu thương con thì cũng nên nhắc nhở sớm. Giờ vậy đi, chuẩn bị sẵn mọi thứ, chọn buổi sáng nào đó cho đàng hoàng, đừng để quá giờ ngọ là được.”

Lê Chu Chu ủ rũ trở về, lòng vẫn ngổn ngang. Ngay khi Chu Chu rời khỏi, trong bếp nhà Vương gia, con dâu cả mới cưới bước vào đúng lúc nghe Vương thẩm cảm thán: “Thật sự là phân gia triệt để rồi... Cưới rể vào nhà mà đến ngày lại mặt cũng không có ai bên Lê gia đến ăn bữa cơm, không hỏi han lấy một câu. Đúng là đoạn tuyệt sạch sẽ.”

Bà tiếp tục nói với vẻ bất mãn: “Nhị phòng bên đó cũng chẳng buồn nhắc đến lấy một lời. Lê Nhị thẩm hôm ấy lên bàn ăn cơm, ăn xong còn chưa kịp chùi mép đã vội vã rời đi, chẳng giúp đỡ gì. Bọn họ nhìn thấy Lê Đại không có đường ra, lại bám víu vào vị phán quan dưới huyện kia.”

Con dâu cả vốn chưa hiểu hết sự tình trong làng, liền hỏi: “Nương, sao lại đoạn tuyệt dữ vậy? Dù gì Chu Chu cũng là người nhà.”

Vương thẩm đang băm đồ ăn lạch cạch, dừng tay nói nhỏ: “Chu Chu thật ra là một đứa nhỏ đáng thương. Cha của nó — ca nhi — là bị Lê gia ‘kéo chết’.”

Con dâu hoảng hốt: “Gì cơ, chẳng lẽ có kiện tụng gì sao?”

Vương thẩm liếc con dâu một cái cảnh cáo: “Đừng có nói bậy! Là bệnh chết. Nhưng lúc bệnh nằm liệt giường, trong nhà không ai chịu trả tiền mua thuốc.”

Bà nghiêm giọng dặn: “Chuyện này chỉ nói trong nhà. Ra ngoài mà lỡ miệng thì Lê Đại nghe được, đến lúc đó khó xử cả làng.”

Chuyện xưa dài lắm. Lê lão thái có ba người con trai: Lê Đại, Lê Nhị, và con út Lê Chính Nhân. Nghe tên thôi cũng thấy khác biệt — hai người đầu tên bình thường, còn út lại được đặt bởi lão tú tài, tên cũng nho nhã quý phái hơn. Lúc sinh Lê Chính Nhân, bà đã hơn ba mươi tuổi, hai con đầu đã gần thành gia.

Khi ấy, trong mắt người làng, Lê Đại là người thành thật, chất phác, làm ruộng siêng năng, gánh vác phần lớn 20–30 mẫu ruộng của cả nhà. Vì nghèo, không cưới nổi vợ, bà liền tìm ca nhi về cho Lê Đại. Ca nhi dễ cưới hơn, lễ hỏi cũng ít tiền.

Đến Lê Nhị, nhà đỡ vất vả hơn nên cưới được nữ hài. Lê Nhị thì lười biếng, việc nhà phần lớn vẫn do Lê Đại lo liệu. Khi đến lượt Lê Chính Nhân, lúc ấy Lê gia đã khấm khá, thậm chí có thể mời tú tài đặt tên, gửi con đi học. Trong tiệc đầy tháng, có người vui miệng trêu rằng: “Trai già đẻ ngọc.” Từ đó bà lão tin chắc út nhà mình là khác biệt.

Con dâu cả nghe tới đây mới hỏi: “Chẳng lẽ Lê Chính Nhân đã thi đỗ tú tài?”

Vương thẩm lắc đầu: “Không tới được bước đó. Còn chưa kịp thấy được gì thì chuyện đã xảy ra — tức phụ của Lê Đại mất, rồi Lê Đại đòi phân gia.”

Lý do thực sự mới là chuyện đáng nói. Lê Đại là người siêng năng, không giấu giếm, tiền lẻ kiếm từng ngày, ông đều đưa về nộp chung. Nhưng đến khi phu lang sinh con, cần tiền bồi bổ, lục khắp nhà không tìm được đồng nào. Còn Lê lão thái thì chi tiền cho con út không hề chớp mắt.

“Chu Chu a cha khi ấy chỉ là bị thương thân thể, mùa đông bị nhiễm phong hàn. Nếu khi đó uống thuốc cho tử tế, nghỉ ngơi, bồi bổ một chút thì đã khỏi rồi. Nhưng Lê lão thái thì sao? Moi móc từng đồng, thuốc chẳng đủ liều, nước thuốc còn chẳng bằng nước gạo. Uống vào được gì mà khỏi bệnh?”

Vương thẩm giọng hạ xuống, như sợ động phải điều cấm kỵ, rồi lắc đầu thở dài: “Một mùa đông trôi qua, sang đầu xuân thì người đã mất.”

“Lê Đại khi đó quyết tâm phân gia, chẳng màng cái danh bất hiếu. Nhưng người trong thôn ai mà mù đâu? Lê lão thái sống thế nào, đối xử với con dâu ra sao, mọi người đều thấy cả. Nếu không nhờ Lê Đại cày bừa giữ đất, lo liệu trong ngoài, cái nhà cũ kia của Lê gia sao có thể thành ra như vậy? Còn không phải Lê Đại kham khổ để lại phần cho con út đọc sách?”

“Dẫu bà ta có mắng nhiếc thế nào, Lê Đại cũng nhất quyết không đổi ý. Cuối cùng mời đến cả thôn trưởng đến hòa giải, mới miễn cưỡng được phân nhà. Khi ấy, Lê Đại chỉ được chia có năm mẫu ruộng nước. Cũng là nhờ thôn trưởng thấy không đành, Lê lão đầu mới chịu nhả ra căn nhà sát vách cho cha con hắn ở.”

Dâu cả nghe đến đó mà líu lưỡi. Người nhà này sao có thể bất công đến vậy? Làm con mà chẳng khác gì trâu cày ngoài ruộng, dốc sức bao năm mà không được chút thương xót. Cái gọi là "dâu cả mệnh không phải mệnh", quả nhiên đúng.

Nàng hỏi nhỏ: “Giờ Lê Đại sống ổn hơn rồi, vậy Lê lão thái không thấy hối hận sao? Cũng phải có chút báo ứng chứ?”

Nói gì thì nói, nghe đến những chuyện như vậy, ai chẳng mong kẻ làm sai cuối cùng phải gánh hậu quả. Với nàng, người đàn bà họ Lê kia làm con dâu chết oan uổng như vậy, phải gánh trách nhiệm chứ.

Ai ngờ, Vương thẩm chỉ cười lạnh: “Hối hận? Bà ta bây giờ sống trong phủ huyện, làm lão thái thái hưởng phúc kia kìa.”

Bà thở dài, lắc đầu: “Chắc là mệnh số cả thôi. Cha con Lê Đại đúng là số khổ... Một đời chân thật siêng năng, đổi lại chỉ là cay đắng thiệt thòi.”

“Phân gia xong, nếu không có Lê Đại chống đỡ mấy năm trước, thì e rằng Lê gia cũng không thể giữ nổi lâu. Lê Chính Nhân thi hai lần không đậu, sau đó dứt khoát bỏ dở chuyện học, lên phủ huyện làm tiểu nhị ở tửu lâu. Không biết sao lại được phòng thu chi để ý, sau đó người ta gả khuê nữ cho hắn, hiện giờ đã tiếp quản vị trí quản lý sổ sách, còn mua được một căn nhà trong huyện. Giờ thì đâu cần làm mấy việc nặng nhọc nữa—nghe nói mỗi ngày chỉ gõ bàn tính, một năm cũng kiếm được hơn hai mươi lượng bạc.”

Nói đến đây, giọng Vương thẩm mang theo ít nhiều ngưỡng mộ. Lê Chính Nhân phất lên, liền đưa cha nương lên huyện phủ hưởng phúc, còn để ý gì đến Lê Đại chỉ có ba gian nhà ngói đơn sơ bên này? Với họ, đều là chân đất mà thôi.

Dâu cả nghe vậy, trong lòng cũng dấy lên chút ngưỡng mộ xen lẫn ấm ức: “Khó trách người ta coi thường. Đến cả chuyện Chu Chu chiêu tế mà cũng chẳng buồn về uống chén rượu.”

Lúc nhà Lê Đại chỉ có một mái tranh rách, Vương thẩm từng cảm thương mà ra tay giúp đỡ, nhưng về sau nhìn người ta dựng tường xây viện, nhà gạch ngói lên cao, lòng bà cũng có chút chua chát—giống như chai dấm đổ nghiêng, cứ thấy toan toan. Nhưng nay, so đi tính lại, Vương thẩm cũng không còn quá để bụng. So thế nào thì Lê Đại vẫn còn thua xa người em út.

“Người trong thôn cũng âm thầm trách Lê Đại đấy. Nếu năm đó không đòi phân gia, thì Lê Chính Nhân đã có thể tiếp tục đi học. Biết đâu bây giờ đã là tú tài hay cử nhân gì đó. Ngươi không để ý thấy à, trước kia khi Lê Chính Nhân còn làm học đồ, Lê lão thái vẫn còn qua lại với Lê Đại. Nhưng từ ngày hắn phát đạt, nhà nhị phòng cũng chẳng buồn liếc nhìn bên đại phòng.”

Vương thẩm cười khinh, lắc đầu: “Chậc, Lê Chính Nhân thì nuôi cha mẹ, chứ có nghe nói nuôi anh đâu? Nhà Lê Nhị cứ tưởng bám được chân người có tiền, mỗi năm đến mùa lại mang gạo mang quà lên phủ huyện, nhưng có đổi lại được gì tốt đẹp đâu?”

Dâu cả nghe mà ngẫm nghĩ. Tuy những lời đó có phần không cốt khí, nhưng nếu đổi lại là mình, mà có huynh đệ phát đạt như vậy, nàng cũng tình nguyện lấy lòng. Không phải để bản thân được ăn ngon mặc đẹp, mà là hy vọng tương lai con mình có thể học hành, có thể vào phủ huyện làm việc—ngày ngày gõ bàn tính, một năm cũng kiếm được hai mươi lượng bạc. Còn hơn là suốt ngày cắm mặt ngoài đồng, tay lấm chân bùn.

Trong sân Lê gia, Lê Chu Chu đang đứng trong sân phơi đồ, từng chiếc áo, từng cái quần được vắt lên dây phơi, còn một ít vẫn chưa kịp giặt xong. Sáng nay bị trì hoãn một lúc, giờ thì cũng gần đến giờ cơm trưa rồi.

Ở nông thôn, những ngày nông nhàn, người trong thôn thường chỉ ăn hai bữa chính. Bữa sáng thường qua loa cho qua, chính ngọ ăn sớm hơn bình thường, chỉ dùng nước cháo loãng hoặc cơm nguội. Buổi tối thì chắp vá chút rau dưa. Chỉ khi vào mùa vụ bận rộn, nam nhân phải xuống đồng làm việc nặng, bữa trưa mới thêm phần no đủ, chủ yếu là bánh bột ngô hoặc mì, buổi tối sẽ xào thêm món mặn để ăn với cơm gạo thô.

Nhà Lê Đại giờ khá hơn xưa nhiều, mỗi ngày ăn ba bữa, tuy không phải bữa nào cũng có món mặn, nhưng cũng không thiếu thốn như trước.

Giữa trưa chỉ có hai người ăn, Lê Chu Chu phơi xong quần áo, xắn tay áo rửa tay, nhanh chóng nhào bột. Trong lúc để bột nghỉ, cậu tranh thủ ra sau vườn nhổ một cây cải trắng, cắt lấy một nửa, rửa sạch. Trong nhà không có thịt, Lê Chu Chu đắn đo một lúc, đành xào cải trắng với chút mỡ heo còn lại.

Nếu là ngày thường chỉ mình cậu ăn, chắc chắn sẽ trụng mì ăn với nước luộc rau cho xong bữa. Cán bột, cắt mì, nấu nước, vớt mì ra bát, chan cải trắng xào lên trên mặt. Mì làm xong, Lê Chu Chu bưng vào nhà chính, đặt lên bàn, vừa quay đầu đã thấy Cố Triệu đang ngồi bên cửa sổ cầm bút viết chữ. Dưới ánh sáng, sườn mặt hắn hiện rõ nét ôn nhu, tĩnh lặng mà tuấn tú.

Lê Chu Chu vừa định lên tiếng gọi, nhưng còn chưa kịp mở miệng thì Cố Triệu đã buông bút, vươn vai quay đầu nhìn sang. Hai ánh mắt chạm nhau, tướng công mỉm cười với cậu một cái, nụ cười nhẹ mà ấm áp.

Lê Chu Chu bối rối cúi đầu, làm bộ nghịch bát đũa trên bàn, ngực đập thình thịch, lòng bàn tay nóng ran.

“Viết mải quá, cơm cũng không biết là đã dọn xong rồi,” Cố Triệu nói, xoa xoa cổ tay, đứng dậy đi ra. Thấy Chu Chu ôm ngực, hắn vội hỏi: “Sao vậy? Không khỏe à?”

“Không, không có…” Lê Chu Chu lúng túng đáp, ngại nói thật là do bị nụ cười của tướng công làm cho tim đập nhanh. Cậu nhanh tay đi vắt khăn lông mang ra cho Cố Triệu lau tay.

Hai người ngồi vào bàn ăn cơm, Lê Chu Chu nhìn tướng công ăn cơm cũng cảm thấy khác biệt—ăn rất chậm rãi, nhẹ nhàng, không giống cậu thường ăn vội vàng cho xong. Nhìn người ta như vậy, trong lòng lại nhớ đến chuyện hồi môn, mặt liền sầm xuống. Hôm nay là ngày thứ ba lại mặt, vậy mà cậu chẳng biết gì, thành ra chậm trễ, làm tướng công mất mặt với nhà mẹ đẻ. Tự trách trào lên, khiến khuôn mặt Chu Chu cũng trở nên ủ rũ.

Cố Triệu đặt đũa xuống, hỏi: “Làm sao vậy? Có chuyện gì không vui à?”

“Không có… không…”

“Chu Chu ~” Giọng Cố Triệu dịu dàng, không hề trách móc, còn có chút làm nũng. Đối mặt với kiểu giọng này, Lê Chu Chu hoàn toàn không thể kháng cự, đành phải cúi đầu kể lại chuyện hồi môn.

Nghe xong, Cố Triệu: …Chỉ vậy thôi? Dù sao hắn cũng là người gả ra ngoài, nước đã hắt đi còn hứng lại làm gì? Nhưng nhìn phu lang tự trách đến mức như sắp khóc, Cố Triệu lập tức nắm lấy tay người kia, vờ làm ra vẻ đau khổ, nói như đổ thêm dầu vào lửa:

“Không trách Chu Chu đâu, là ta không nói. Cha ta hôm đó tiễn ta ra cửa còn nói, không có chuyện gì thì đừng về nhà, sợ ta mất mặt họ. Ta thấy không cần thiết nên cũng không nhắc tới với Chu Chu.”

Tự ôm nồi, không để phu lang phải áy náy. Quả nhiên, Lê Chu Chu vừa nghe thì quên luôn chuyện lại mặt, vội hỏi: “Cha chàng còn mắng chàng sao?”

“Cũng không hẳn là đánh mắng gì… chỉ là ta học không giỏi, người lại gầy yếu, làm việc đồng áng cũng không xong, việc gì cũng không được lòng người.”

Nói rồi, Cố Triệu ôm eo Chu Chu, dụi đầu vào ngực phu lang, ngẩng lên nhìn với vẻ mặt vô cùng đáng thương: “Chu Chu, ta chỉ còn mỗi em. Bây giờ, Lê gia mới là nhà của ta.”

Câu này khiến Lê Chu Chu đau lòng muốn chết. Tướng công trước kia còn bị đánh sao? “Không mắng nhiều” tức là đã mắng, “không đánh nhiều” tức là đã bị đánh!

Cậu khẽ vuốt ve tóc Cố Triệu, trong lòng không còn chút nào áy náy chuyện lại mặt, chỉ dịu dàng nói: “Tướng công, đừng buồn…”

“Ừm ~ ta nghe Chu Chu, không buồn nữa.”

Thật không khổ sở.