Đèn flash và mùi khói “pha lê”

Thứ Sáu, 16 giờ 30, sân sau phòng thể chất bỗng loá ánh đèn điện thoại. Đạt “FlyCam” lớp 9C xếp mười viên đá trắng (được quảng cáo là “pha lê tạo khói cool ngầu”), cầm búa đập rắc! trên livestream TikTok. Đám đông vỡ oà, tim thả mưa—khói trắng bốc lên, đèn flash nháy liên hồi. Hạ màn, Đạt vẫy găng tay:

“Anh em smash được 5.000 like trong 10 phút, tối nay phá tiếp—đập 100 viên!”

Một cơn sốt bắt đầu: hashtag #SmashCrystal leo top xu hướng trường, kèm lời hứa “đập càng to, khói càng ảo, like càng lên”.

Khi phổi bạn “like” khói silica

Ba tiếng sau, Hà lớp 8B ho sù sụ, mắt đỏ, nhập phòng y tế. Cô y tế soi Google, nghi hít phải bụi silica từ… bóng đèn huỳnh quang nghiền nhỏ chứ chẳng phải “pha lê tạo khói”. Tin đồn lan: đập đá phát khói càng trắng càng “xịn”.

Tối, Lan gửi tôi clip góc khác: Đạt lén đập bóng đèn, trút bột huỳnh quang vào túi in logo “Crystal Smoke”. Tùng gãi đầu:

“Bột huỳnh quang chứa phosphor, thuỷ ngân vi lượng… mà hít vô phổi là toang.”

Cuộc gọi lúc gần nửa đêm

22 h, chuông Messenger réo—Minh Anh (cô nàng “đầu tư token” từng xuất hiện Chương 4) nức nở:

“Mai em định đóng góp 20 viên ‘pha lê’ quay cho Đạt, nhưng đọc nhóm chat mới biết có bạn ngộ độc… Anh Khôi giúp tụi em dừng vụ này đi!”

Tin nhắn kèm đường link hướng dẫn dùng cồn đốt bột huỳnh quang “tăng khói”. Tôi rùng mình: Nội dung độc hạithật sự—không chỉ ảo giác like share.

“Đội Đặc Nhiệm 7A” bật đèn khẩn cấp

Sáng thứ Bảy, chúng tôi tập trung tại phòng Tin học. Thầy Phát, cô Lan y tế, chú Minh, và thầy Hiệu phó cùng dự:

Mục tiêu 1: Ngăn buổi livestream “đập 100 viên” tối nay.

Mục tiêu 2: Phơi bày tác hại và gỡ trend #SmashCrystal.

Tùng quét API TikTok: livestream hẹn 19 h30, bật tính năng Guest cho bất cứ ai “đập đổi like”. Người đặt vé sớm hơn 300.

Phản đòn: “Dội Mưa Báo Cáo”

Lan lập đội bạn nữ khối 6–7—mỗi người chuẩn bị 10 tài khoản TikTok của phụ huynh (có xác thực tuổi) để Reportclip vi phạm “Nội dung thúc đẩy hành vi nguy hiểm”. Bích dẫn link chính sách TikTok chiếu to lên màn hình projector, khoanh đỏ điều 7.

Tùng viết script Python (chạy trên PC phòng Tin) tự động chụp màn hình mỗi 5 giây khi livestream bắt đầu—bằng chứng chuyển cơ quan chức năng. Chú Minh liên lạc Đội an ninh mạng quận, sẵn sàng phối hợp nền tảng.

19 h25 – Kho bãi cũ, ánh đèn neon chớp

Đạt cùng năm bạn lớp 9 khiêng thùng bóng đèn cũ vào kho xưởng mộc bỏ hoang sau trường. Tôi và Tùng (đội nón bảo hộ, đeo khẩu trang N95 mượn của phòng Hóa) lén đứng cửa sổ. Đạt hô “quay!”—đèn ring light bật, like nhảy vù vù.

Nhưng ngay lúc búa giơ lên, TikTok bất ngờ tắt livestream: “Video removed for dangerous acts.” Đạt há hốc, khán giả online biến mất, comment bị xoá sạch. Cậu tức tối quay sang Facebook Live—thì đèn pin công an rọi thẳng. Chú Minh bước vào:

“Các cháu đang vi phạm Luật An toàn, phát tán nội dung độc hại có thể gây thương tích.”

Đối mặt hậu quả thật

Tại phòng trực bảo vệ, Đạt cúi đầu. Cô Lan y tế giải thích: hít bụi phosphor và thuỷ ngân từ bóng đèn huỳnh quang có thể gây hoá phổi, nhiễm độc thần kinh. Một bạn nữ đi cùng bật khóc:

“Em chỉ nghĩ lên xu hướng sẽ được mời quảng cáo… Em không biết nguy hiểm.”

Đạt nghẹn:

“Em cần view để xin tài trợ học phí studio… Em không cố ý hại ai.”

Nhưng chú Minh điểm điều 101 Nghị định 15/2020: phạt 10–20 triệu và xoá kênh đối với hành vi “cung cấp nội dung kích động hành vi nguy hiểm”. Nhà trường quyết định: Đạt phải tham gia dọn dẹp bóng đèn thải trong dự án “Trường Xanh” 3 tháng, đồng thời làm video xin lỗi – giải thích tác hại hoá chất.

Buổi sinh hoạt: “View sạch hay view bẩn?”

Thứ Hai, thầy Hiệu trưởng chiếu clip Đạt công khai xin lỗi, đứng cạnh thùng rác bóng đèn, đeo khẩu trang chuyên dụng. Thầy hỏi học sinh khối 8–9:

“Tiền quảng cáo cho video độc hại là tiền bẩn, vì trả bằng sức khỏe cộng đồng. Các em chọn view sạch hay view bẩn?”

Cả hội trường im phăng phắc. Lan lật tấm poster mới: “3 Lọc”

L1 – Lọc Nguồn: hỏi “Ai đăng?” và “Tài khoản có dấu tích, thông tin minh bạch không?”
→ Ví dụ: kênh “FlyCam” giấu email liên hệ, không công bố giấy phép studio — đáng nghi.

L2 – Lọc Hành Vi: tự xem việc họ làm có nguy hiểm hiển nhiên không.
→ Ví dụ: đập vật chứa hóa chất, đua xe tốc độ cao, tự chế pháo… đều là hành vi rủi ro rõ ràng.

L3 – Lọc Ảnh Hưởng: hình dung “Nếu 10 người bắt chước, ai sẽ bị ảnh hưởng?”
→ Ví dụ: bạn Hà ho khan, tổn thương phổi sau khi hít bụi hóa chất minh họa cho hậu quả thực tế.

Cuối slide, câu khẩu hiệu: “Thích thì ‘like’, nhưng đừng ‘hại’.”

View hữu ích – view hướng thiện

Buổi tối, Đạt gửi nhóm 7A bản thảo video mới: hướng dẫn tự thu gom bóng đèn thải an toàn, đeo găng, niêm phong túi “rác nguy hại”. Cậu nhờ chúng tôi góp ý. Bích gật:

“Làm nội dung hữu ích còn hút tài trợ hơn.”

Lan cười:

“View sạch vị ngọt dài lâu, view bẩn đắng cổ tức thì.”

Tôi đóng laptop, nhớ lời bố: “Ánh đèn sân khấu đẹp nhất khi chiếu tấm lòng tử tế.” Ngoài cửa sổ, trăng đầu tháng trong vắt. Dưới sân, nhà xe mới gắn tấm biển cảnh báo “Bóng đèn thải—đừng nghịch”. Tôi biết: một ánh đèn sạch hơn đã bật lên từ chính sai lầm hôm trước.